Tłuszcze organiczne są związkami chemicznymi, które co do zasady są nierozpuszczalne w wodzie. Ich hydrofobowa natura sprawia, że stają się szczególnym utrapieniem dla przedsiębiorstw kanalizacyjnych, bowiem wprowadzane do sieci kanalizacyjnej w nadmiernych ilościach, prowadzą do redukcji przekroju rur, zmniejszenia przepustowości i z czasem do ich całkowitej niedrożności. W konsekwencji dochodzić może do mniejszych lub większych awarii, np. polegających na cofaniu ścieków, uszkodzeń samych przewodów, rur czy nawet kolektorów ściekowych.

Z problemem zanieczyszczania kanalizacji tłuszczami można zapewne radzić sobie na wiele sposobów. Poczynając od zbierania zużytych tłuszczy do pojemników i ich utylizacji po ich chemiczne rozpuszczanie i mechaniczne usuwanie z zastosowaniem różnych preparatów i urządzeń. Natomiast nie ulega wątpliwości, że świadomość społeczna w tym zakresie jest raczej znikoma. Teoretycznie większą odpowiedzialnością za jakość infrastruktury kanalizacyjnej powinni cechować się przedsiębiorcy, którzy prowadząc działalność gospodarczą, zwłaszcza w branży gastronomicznej, są świadomi istnienia różnych regulacji odnoszących się do parametrów odprowadzanych ścieków. Jednakże w praktyce pojawia się również pytanie czy odpowiedzialnym za dbałość o jakość ścieków wprowadzanych do sieci kanalizacyjnej będzie zawsze przedsiębiorca prowadzący działalność czy może jednak właściciel lokalu lub zarządca nieruchomości, w której przedsiębiorca wynajmuje lokal na użytek swojej działalności.

Szczegółowe prawa i obowiązki odbiorców usług wodociągowych w zakresie odprowadzania ścieków ustalane są we właściwych miejscowo Regulaminach dostarczania wody i odprowadzania ścieków, które są uchwalane przez rady gmin. Regulamin jest aktem prawa miejscowego i obowiązuje na terenie danej gminy[1].

Dla przykładu w jednym z takich regulaminów, wskazano, że odbiorca usług ma obowiązek „użytkować instalację kanalizacyjną w sposób niepowodujący zakłóceń funkcjonowania sieci kanalizacyjnej” (pkt 2); „w przypadku odprowadzania ścieków przemysłowych – instalowania urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe, a także prawidłowego ich eksploatowania i konserwowania” (pkt 8)[2].

Zatem w przywołanym regulaminie wprost wskazano na obowiązek instalacji de facto separatora lub osadnika, etc. przez odbiorcę usług, w przypadku odprowadzania przez niego ścieków przemysłowych.

Odbiorcą usług w rozumieniu u.z.z.w.z.o.ś. będzie każdy, kto korzysta z usług wodociągowo-kanalizacyjnych z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na podstawie pisemnej umowy z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym[3]. W konsekwencji zobowiązanym jest w istocie podmiot będący stroną umowy zawartej z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. Najczęściej są to właściciele nieruchomości albo – w przypadku budynków wielolokalowych – wspólnoty mieszkaniowe, w których imieniu działa zarządca[4].

Poza tym, należy zauważyć, że ścieki z lokalów gastronomicznych, ze sklepów mięsnych czy innych lokali usługowych będą ściekami przemysłowymi. Bowiem z przepisów wynika, że ścieki przemysłowe to ścieki niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi będącymi skutkiem opadów atmosferycznych, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu[5].

Nawet jeżeli w poszczególnych regulaminach dostarczania wody i odprowadzania ścieków powyższa problematyka jest przemilczana, to również analiza przepisów u.z.z.w.z.o.ś. prowadzi do wniosku, że zobowiązanym do instalowania urządzeń podczyszczających ścieki (nie tylko przemysłowe, ale każde, gdy jest to niezbędne z racji na specyfikę konkretnych ścieków) jest odbiorca usług[6]. Natomiast jeżeli odbiorcą usług jest właściciel budynku wielolokalowego, który wynajmuje lokale lub po prostu w budynku są własnościowo wyodrębnione lokale (funkcjonuje wspólnota mieszkaniowa) – to w interesie tego właściciela lub wspólnoty jest uregulowanie w umowach zawieranych z korzystającymi z lokali lub członkami wspólnoty, wszelkich spraw związanych z ewentualną koniecznością dostosowania instalacji w lokalu do obowiązujących przepisów (np. ustalenie zakresu podziału czy partycypacji w kosztach instalacji urządzenia podczyszczającego ścieki przemysłowe).

Dla przykładu, jeżeli lokal zostaje oddany w najem i najemca zamierza prowadzić lokal gastronomiczny to umowa powinna przewidywać, że to np. najemca poniesie koszt instalacji separatora. Bowiem to on będzie rzeczywistym wytwórcą problematycznych ścieków.

Ewentualnie – jeżeli lokalne regulaminy dostarczania wody i odprowadzania ścieków wprost nie stanowią inaczej – teoretycznie możliwa jest taka interpretacja przepisów[7], wedle której obowiązek instalacji urządzenia podczyszczającego ścieki i ponoszenia kosztów z tym związanych spoczywa wprost na korzystającym z lokalu.

Mianowicie z art. 10 pkt 2 u.z.z.w.z.o.ś. wynika, że dostawca ścieków przemysłowych wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych jest obowiązany do instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe i prawidłowej eksploatacji tych urządzeń.

Natomiast § 2 Rozporządzenia wskazuje, że dostawca ścieków przemysłowych wprowadzając je do urządzeń kanalizacyjnych, zapewnia ograniczenie zanieczyszczeń, które niekorzystnie wpływają na pracę oczyszczalni ścieków. Z kolei z treści § 4 Rozporządzenia wynika, że instalowanie niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe powinno odbywać się zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami, uwzględniającymi w szczególności ograniczenie oddziaływania ścieków na środowisko.

Ponadto z przepisów wynika, że dostawca ścieków przemysłowych jest zobowiązany do prawidłowej eksploatacji urządzeń podczyszczających ścieki, a także udostępniania właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych informacji na temat posiadanych urządzeń podczyszczających ścieki oraz umożliwienia mu ich kontroli[8].

W art. 10 u.z.z.w.z.o.ś. mowa jest o „niezbędnych” urządzeniach. Zatem obowiązek instalacji urządzeń podczyszczających aktualizuje się dopiero, gdy stanie się to niezbędne. Z przepisu nie wynika, kto powinien przesądzić o niezbędności takiej instalacji i jakimi kryteriami należałoby się przy tym kierować.

W odniesieniu do kryteriów, to skoro zgodnie z § 4 Rozporządzenia, instalowanie niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe powinno odbywać się zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami, uwzględniającymi w szczególności ograniczenie oddziaływania ścieków na środowisko, to należy kierować się np. Polskimi Normami odnoszącymi się do zasadności instalowania separatorów[9].

Dodatkowo jeżeli art. 9 ust. 2 pkt 2 u.z.z.w.z.o.ś. stanowi, że zabrania się wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych odpadów płynnych niemieszających się z wodą, to naturalnie należy przyjąć, że zakazane jest wprowadzanie do kanalizacji wszelkich tłuszczy nierozpuszczalnych w wodzie. Jeżeli wiadomo, że w wyniku prowadzonej działalności handlowej lub usługowej powstają ścieki zawierające takie tłuszcze, to w świetle powyższych ustaleń, co do zasady, nie ma innej (zgodnej z prawem) możliwości jak zastosowanie urządzeń podczyszczających ścieki, tj. separatorów.

Z kolei ocena „kto powinien” zainstalować separatory zależy od zdefiniowania pojęcia „dostawcy ścieków przemysłowych”. Innymi słowy, czy zobowiązanym na gruncie powyższych przepisów jest odbiorca usług (strona umowy z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym), czy szerzej – każdy korzystający z lokalu podłączonego do sieci kanalizacyjnej w budynku wielolokalowym.

Pojęcie „dostawy ścieków przemysłowych” nie ma definicji legalnej. Opierając się na wykładni językowej i biorąc pod uwagę zasadę konsekwencji terminologicznej (tj. różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia)[10], a także zakaz wykładni synonimicznej i homonimicznej, nie sposób przyjąć, że we wskazanym przepisie mowa jest o tych samych podmiotach. Raczej należałoby przyjąć, że dostawcą ścieków przemysłowych jest każdy korzystający z sieci kanalizacyjnej niezależnie od tego czy zawarł umowę bezpośrednio z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. Innymi słowy, każdy odbiorca usług może być dostawcą ścieków przemysłowych, ale nie każdy dostawca ścieków przemysłowych musi być odbiorcą usług.

Z drugiej strony, bardziej racjonalne jest rozszerzenie interpretacji o wykładnię systemową i przyjęcie, że jednak dostawcą ścieków przemysłowych w rozumieniu u.z.z.w.z.o.ś. będzie zawsze odbiorca usług.

Zgodnie z treścią art. 28 ust. 4 u.z.z.w.z.o.ś. kto bez uprzedniego zawarcia umowy z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym, wprowadza ścieki do urządzeń kanalizacyjnych, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny do 10 000 zł. W konsekwencji w zamyśle ustawodawcy, niedopuszczalne jest korzystanie z urządzeń kanalizacyjnych przez podmioty niebędące odbiorcami usług w rozumieniu u.z.z.w.z.o.ś. W tym kontekście nie ma przesłanek logicznych, aby twierdzić, że adresatem obowiązków wyrażonych w art. 10 u.z.z.w.z.o.ś. jest „ktoś” inny niż odbiorca usług zdefiniowany w art. 2 pkt 3 u.z.z.w.z.o.ś.

Podsumowując – zobowiązanym do instalacji urządzeń podczyszczających ścieki (w tym bytowe i przemysłowe) jest odbiorca usług w rozumieniu przepisów ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

Zatem powyższy obowiązek spoczywa na podmiocie będącym stroną umowy o odprowadzanie ścieków zawartej z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. Chyba że, co innego wynika z treści samej umowy (chociaż to raczej sytuacje wyjątkowe). W konsekwencji zobowiązanym będą m.in. właściciele nieruchomości, a także wspólnoty mieszkaniowe. W tym drugim przypadku, należy zaznaczyć, że obowiązek bezpośrednio nie obejmuje właścicieli samodzielnych lokali mieszkalnych znajdujących się w budynkach wielolokalowych. Także właściciele domów jednorodzinnych, będący osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej i nie odprowadzającymi ścieków przemysłowych, nie muszą instalować urządzeń podczyszczających ścieki. Natomiast z przepisów u.z.z.w.z.o.ś. wynika ogólny zakaz wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych odpadów płynnych niemieszających się z wodą, a więc również – tłuszczy. Ten zakaz obejmuje wszystkich odbiorców usług.

[1] Zob.: art. 19 ust. 3-4 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2023 r. poz. 537 z późn. zm.), dalej jako: „u.z.z.w.z.o.ś.”

[2] Por.: §10 Uchwały Nr VII/93/19 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 27 lutego 2019 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków na terenie Miasta Bydgoszczy.

[3] Zob.: art. 2 pkt 3 u.z.z.w.z.o.ś.

[4] Por.: Wyrok SR w Środzie Śląskiej z dnia 30 października 2018 roku, sygn. akt I C 236/18.

[5] Zob.: art. 2 pkt 11 u.z.z.w.z.o.ś.

[6] Zob.: art. 9 ust. 2 pkt 2 u.z.z.w.z.o.ś.

[7] Zob.: art. 10 u.z.z.w.z.o.ś. oraz Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1757).

[8] Por.: art. 10 pkt. 3 i 5 u.z.z.w.z.o.ś.

[9] Zob.: PN-EN 1825-1:2007 i PN-EN 1825-2:2007

[10] Zob.: § 10 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. z 2016 r. poz. 283).