Niemal przy każdej budowie, jednym z etapów prowadzonych robót budowlanych są prace (roboty) ziemne. Przygotowanie terenu pod inwestycję lub już jej zasadnicza realizacja wiąże się z koniecznością wykonania różnych czynności od kształtowania i niwelacji terenu, przez wydobywanie ziemi a następnie po jej transport i np. zagospodarowanie w innym miejscu. Wydobyta ziemia może posłużyć, również na miejscu jako budulec nasypów czy substrat budowli, a także istotny wkład do prac ogrodowych. Jednak w zależności od między innymi sposobu wykorzystania wydobytej ziemi, poziomu jej zanieczyszczenia oraz początkowej i końcowej lokalizacji, na inwestorze lub wykonawcy będzie spoczywał obowiązek odpowiedniego jej zagospodarowania.

Przy okazji, warto zwrócić uwagę na drobny niuans terminologiczny. Mianowicie właściwym pojęciem stosowanym do omawianej problematyki jest „gleba” i wydobywanie gleby, a nie „ziemia” i jej wydobycie. Ustawodawca rozróżnia oba pojęcia i tak w przepisach przyjmuje się, że pod pojęciem „gleby” rozumie się górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody glebowej, powietrza glebowego i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie, zaś „ziemia” oznacza górną warstwę litosfery, znajdującą się poniżej gleby, do głębokości oddziaływania człowieka[1]. Zatem co do zasady, podczas robót ziemnych wydobywa się glebę a nie ziemię.

---

Czy gleba wydobyta w trakcie robót budowlanych jest odpadem?

Jeżeli niezanieczyszczona gleba z wykopu nie jest zagospodarowana do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie, na którym została wydobyta to staje się odpadem. Jeżeli wydobyta gleba jest zanieczyszczona to „od razu” będzie kwalifikowana jako odpad. Innymi słowy, jeżeli gleba jest wywożona poza teren budowy to staje się odpadem w rozumieniu ustawy o odpadach[2], zaś pozostawienie gleby zanieczyszczonej (czyli już odpadu) i jej ponowne użycie będzie równoznaczne z jej zbieraniem i przetwarzaniem w rozumieniu przepisów u.o.

Pod pojęciem „odpadów” należy rozumieć każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany[3]. Z kolei przez „odpady budowlane i rozbiórkowe” rozumie się odpady powstałe podczas robót budowlanych[4]. Natomiast przepisów u.o nie stosuje się do niezanieczyszczonej gleby i innych materiałów występujących w stanie naturalnym, wydobytych w trakcie robót budowlanych, pod warunkiem, że materiał ten zostanie wykorzystany do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie, na którym został wydobyty[5].

Zatem wyjątek od ogólnej reguły dot. kwalifikowania wydobytej gleby jako odpadu, ma zastosowanie, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

– gleba/inne materiały występujące w stanie naturalnym nie są zanieczyszczone;

– w/w zostały wydobyte w trakcie robót budowlanych;

– w/w zostaną wykorzystane do celów budowlanych w stanie naturalnym;

– w/w będą wykorzystane na tym samym terenie, z którego zostały wydobyte.

Przy czym, teren wydobycia o którym mowa w przepisach u.o., powinien być utożsamiany z terenem budowy, o którym mowa w przepisach prawa budowlanego[6]. Zatem mowa jest o przestrzeni, w której prowadzone są roboty budowlane wraz z przestrzenią zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy[7]. Z kolei w orzecznictwie wskazuje się dodatkowo, że teren nieobjęty pozwoleniem na budowę/zgłoszeniem nie jest terenem budowy, nawet jeżeli jest to ta sama działka. Zatem jeżeli gleba wydobyta na terenie budowy ma zostać przewieziona i wykorzystana na terenie nieobjętym pozwoleniem na budowę albo zgłoszeniem, to powinna zostać zakwalifikowana jako odpad[8].

Natomiast ocena potencjalnego zanieczyszczenia gleby powinna odbywać się w myśl przepisów prawa ochrony środowiska, w którym to m.in. wskazuje się, że zanieczyszczenie powierzchni ziemi ocenia się na podstawie przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie. Dopuszczalna zawartość w glebie substancji powodującej ryzyko oznacza zawartość, poniżej której żadna z funkcji pełnionych przez powierzchnię ziemi nie jest znacząco naruszona, z uwzględnieniem wpływu tej substancji na zdrowie ludzi i stan środowiska[9].

Czy wydobytą glebę można przetransportować i następnie zagospodarować w innym miejscu?

Prowadzenie przetwarzania odpadów wymaga uzyskania zezwolenia[10]. W związku z tym podmiot wykorzystujący wydobytą glebę powinien legitymować się zezwoleniem na przetwarzanie odpadów, co więcej, jeżeli odpady będą przewiezione z miejsca wydobycia w inne miejsce tymczasowego ich magazynowania – również zezwoleniem na ich zbieranie.

Wobec powyższego, jeżeli wspomniany podmiot nie posiada odpowiednich zezwoleń to powinien zlecić gospodarowanie odpadami wyspecjalizowanym zewnętrznym podmiotom, które takie zezwolenia posiadają i zajmują się zawodowo gospodarowaniem odpadów[11].

Inaczej wygląda kwesta samego transportu odpadów przez ich wytwórcę do miejsca ich tymczasowego magazynowania przez prowadzącego zbieranie odpadów albo ich magazynowania przez prowadzącego przetwarzanie odpadów. Nie podlegają wpisowi do rejestru BDO podmioty transportujące wytworzone przez siebie odpady[12]. Niemniej sam transport odpadów musi odbywać się zgodnie z wymaganiami w zakresie ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa życia i zdrowia ludzi, a także prawem przewozowym.

Ponadto posiadacz odpadów może przekazać odpady osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej na jej potrzeby własne[13] na warunkach określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku[14].

Osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej wykorzystująca na potrzeby własne odpady zgodnie z ww. Rozporządzeniem jest zwolniona z obowiązku uzyskania zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów. Należy jednak pamiętać, że przekazanie odpadów osobie fizycznej niebędącej przedsiębiorcą na potrzeby własne nie zwalnia z odpowiedzialności za gospodarowanie odpadami (gdyby np. w/w podmiot naruszał przepisy ustawy o odpadach i ww. Rozporządzenia).

Dopuszcza się przekazanie osobie fizycznej np. odpadu o kodzie 17 05 04 — gleba i ziemia, w tym kamienie inne niż wymienione w 17 05 03, do utwardzania powierzchni po rozkruszeniu odpadów. Dopuszczalna maksymalna ilość ww. odpadów do przyjęcia przez osobę fizyczną wynosi w tym przypadku 0,2 Mg/m2 utwardzanej powierzchni.

Wydobywaną ziemię będącą odpadem można sprzedać przedsiębiorcy specjalizującemu się w zbieraniu lub przetwarzaniu odpadów (wówczas nowy posiadacz odpadów przejmie odpowiedzialność za ich gospodarowanie), a także osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej (w tym przypadku odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami będzie spoczywać na ich wytwórcy czyli w praktyce posiadaczowi).

Jako dodatkowe wymagania należy wskazać np. obowiązek ewidencji ciążący na posiadaczu odpadów. Mianowicie przepisy u.o. wprowadzają obowiązek prowadzenia na bieżąco ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów zgodnie z katalogiem odpadów[15]. W przypadku posiadaczy odpadów dokumentem ewidencji będzie karta przekazania odpadów[16].

Natomiast przepisy Rozporządzenia Ministra Klimatu w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów[17], wskazują, że do odpadów o kodzie 17 05 04 gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 03 w ilości do 20 Mg/ rok – nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji. Zatem jeżeli roczna ilość odpadów przekracza wskazaną wartość lub wytwarzane są inne odpady niesklasyfikowane w ww. rozporządzeniu – posiadacz odpadów powinien na bieżąco prowadzić ich ewidencję.

---

[1] Art. 3 pkt 25 lit. a-b Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54) – w niniejszym tekście Ustawa będzie określana skrótowo jako „p.o.ś.”.

[2] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1587 z późn. zm.) – w skrócie „u.o.”.

[3] Art. 3 ust. 1 pkt 6 u.o.

[4] Art. 3 ust. 1 pkt 6a u.o.

[5] Art. 2 pkt 3 u.o.

[6] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2024 r. poz. 725) – w skrócie „p.b.”.

[7] Art. 3 pkt 10 p.b.

[8] Zob.: wyrok NSA z dnia 28 kwietnia 2021 r., sygn. akt III OSK 278/21; wyrok WSA w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2019 r., sygn. akt II SA/Kr 78/19.

[9] Art. 101a ust. 1-2 p.o.ś.

[10] Art. 41 ust. 1 u.o.

[11] Art. 27 ust. 2 u.o.

[12] Art. 51 ust. 2 pkt 4 u.o.

[13] Art. 27 ust. 8–10 u.o.

[14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. z 2016 r. poz. 93)

[15] Art. 66 u.o.

[16] Art. 67 ust. 1 pkt 1 lit. a u.o.

[17] Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów (Dz. U. poz. 2531).

Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.

TAGI: GlebaJakoOdpad, Odpady, WydobywanieZiemi